منزلت صورت ادراکی در ساحت نفس (تعریف علم، رابطه علم و معلوم در حکمت متعالیه از دیدگاه صدرالمتالهین)

احمد محمدی

فلسفه

کارشناسی ارشد

ممدوحی

عبدالرسول عبودیت

موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

1375

موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

درباره علم، سه بحث اساسی وجود دارد که هر کدام تحقیق جداگانه ای را می طلبد: ‎1‎. هستی شناسی علم: حقیقتی که آن را صورت ادراکی می نامیم، چه نوع حقیقتی است؟ آیا از سنخ اعراض و کیف نفسانی است یا از مقوله جوهر شمرده می شود یا حقیقتی فوق مقوله، و از سنخ وجود است؟ رابطه این حقیقت با مدرک (نفس) چه نوع رابطه ای است؟ ‎2‎. روان شناسی علم: در این بحث، سخن از روان شناسی ادراک است؛ یعنی تحقیق در این جهت که چه فعل و انفعالاتی در نفس و قلمرو روح انسانی رخ می دهد تا صورت ادراکی برای انسان حاصل می شود. به تعبیر دیگر، چه کنش و واکنش هایی بین قوای نفس و اشیای خارجی رخ می دهد و چه تأثیر و تأثرهایی بین قوای نفس و ذات نفس انجام می پذیرد تا انسان صورت ادراکی اشیا را می یابد؟ نفس چه فرایندی را باید بپیماید تا جان تشنه خود را با آب زلال معرفت و شناخت سیراب کند. ‎3‎. بحث سوم، بحث معرفت شناسی ادراک است؛ یعنی تحقیق در این جهت که صور ادراکی با اشیای خارجی و با عالم بیرون از ذهن چه نوع رابطه ای دارند. به تعبیر دیگر، صور ادراکی که در واقع یگانه واسطه بین انسان و عالم مادی اند، چگونه انسان را از حقایق اشیاء آگاه می سازند؟ در این بحث، سخن از واقع نمایی ادراکات و صواب و خطا و ملاک صدق و کذب و در واقع، سخن از ارزش ادراکات انسانی است‎; اما از آن جا که هدف اصلی در تدوین رساله تحقیقی درباره رابطه علم و عالم و معلوم از دیدگاه صدرالمتألهین است، مباحث مطرح شده، بیشتر جنبه هستی شناسی علم را تعقیب می کند و رابطه علم با مدرک (نفس) را مورد تحقیق قرار می دهد و دو بحث دیگر علم، یعنی بحث روان شناسی و معرفت شناسی علم در روند رساله، کمتر به چشم می خورد. در این نوشتار، آنچه بیشتر مورد توجه قرار گرفته عبارت است از: صابتناءات حاد عاقل و معقول بر هستی شناسی نفس از دیدگاه صدرالمتألهین. به نظر می رسد مبانی سه گانه او در باب نفس، یعنی جسمانیه الحدوث بودن نفس، و حرکت جوهری در ذات نفس، و استکمالی و اشتدادی بودن این حرکت از یک طرف، و مبانی او در تفسیر حقیقت علم و مسأله مساوقت علم با وجود، از طرف دیگر، این حکیم متأله را به نظریه ات حاد عاقل و معقول در حکمت متعالیه رهنمون ساخته است.

1392/10/8

1463